Iranian

From WikiAlpha
Jump to: navigation, search

Template:برای Template:درباره Template:Infobox language family Template:ایران‌شناسی

زبان‌های ایرانی Template:انگلیسی، یکی از شاخه‌های زبان‌های هندوایرانی از خانواده بزرگ زبان‌های هندواروپایی است و توسط مردمان ایرانی تکلم می‌شود. زبان‌های ایرانی به چهار دوره پیشا ایرانی، ایرانی کهن، ایرانی میانه و ایرانی نو دسته‌بندی می‌شوند.[1][2] منظور از اصطلاح زبان‌های ایرانی یا زبان‌های ایرانی‌تبار، گروهی از زبان‌ها است که همگی ریشه در یک زبان باستانی به نام زبان نیا-ایرانی داشته‌اند و به معنی زبان‌های مرتبط با واحد سیاسی کشور امروزی ایران نیست.

زبان‌های ایرانی دو ریشه مشترک باستانی دارد و به گویش‌های مختلف و هر گویش به لهجه‌های مختلف استعمال می‌شود. بعضی از گویش‌های زبان ایرانی به خاطر تفاوتهای ظاهری در نحوه استفاده از عبارات و ترکیب‌ها، امروزه خود به عنوان یک زبان نام برده می‌شوند.

زبان‌های ایرانی نو در ایران و افغانستان متمرکزند. نمایندگانی از این زبان‌ها را در تاجیکستان، عراق، سوریه، ترکیه، ازبکستان، ترکستان چین و شبه‌قاره هند هم می‌توان یافت.[3]

مهم‌ترین زبان‌ها، لهجه‌ها و گویش‌های ایرانی نو عبارتند از: فارسی (پارسی، دری یا تاجیکی) لاری، کُردی، تاتی، لکی، پشتو، بلوچی، آسی، لری، تبری، تالشی و گیلکی و هورامی است.

امروز زبان‌های ایرانی بیشتر با خط عربی، لاتین، و سیریلیک نوشته می‌شوند.

زبان‌های ایرانی بیشتر در کشورها و مناطق ایران، افغانستان، تاجیکستان، باختر پاکستان، کردستان ترکیه، کردستان عراق، کردستان سوریه و بخش‌هایی از آسیای میانه و قفقاز روایی دارد.

سه زبان از زبان‌های ایرانی به عنوان زبان رسمی هم‌اکنون در چهار کشور استفاده می‌شود. این زبان‌ها عبارت‌اند از فارسی در ایران، افغانستان و تاجیکستان، پشتو در افغانستان و کردی در عراق.

در سال ۲۰۰۸ میلادی برآورد شد که حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تن به زبان‌های ایرانی سخن می‌گویند.[4] بنیاد تابستانی زبان‌شناسی (SIL International) در سال ۱۳۸۴ برآورد کرده‌است که امروزه به حدود ۸۷ گونه از زبان‌های ایرانی سخن گفته می‌شود؛ که شمار سخنوران بزرگترین این زبان‌ها به‌طور تخمینی عبارتند از: فارسی (۱۱۰ میلیون تن)،[5] کردی (۴۰ میلیون تن)،[6] پشتو (۴۱–۶۰ میلیون تن)،[7][8] لری (۶ میلیون تن)، زبان تبری و گیلکی (۷ میلیون تن) و زبان بلوچی (۷ میلیون تن) و زبان لکی (حدود ۱.۵ میلیون) .

پر گویش‌ترین زبان‌های ایرانی

جمعیت گویش وران پنج زبان اول پرگویش این گروه زبانی به میلیون نفر به شرح زیر می‌باشد:[9]

ردیف نام جمعیت (۲۰۲۰)
زبان‌های ایرانی
۱ زبان فارسی ۱۰۰+
۲ زبان پشتو ۵۰
۳ زبان کردی ۴۰
۴ زبان بلوچی ۱۰
۵ زبان لری ۳
سایر سایر زبان‌های ایرانی نامشخص
کل زبان‌های ایرانی ۲۰۰+

پیشینه

[[پرونده:IndoEuropeanTree fa.svg|بندانگشتی|چپ|250px|نمودار زبان‌های هندواروپایی]] [[پرونده:Scythia-Parthia 100 BC.png|بندانگشتی|چپ|250px|پراکنش تاریخی زبان‌های ایرانی ۱۰۰ سال پیش از میلاد، رنگ نارنجی نشان‌دهنده سرزمین‌های ایرانی شرقی: سرمتی، سکائستان، باختر و رنگ قرمز نشان‌دهنده سرزمین‌های ایرانی غربی: شاهنشاهی اشکانی است.]] دوره استقرار اقوام ایرانی در فلات کنونی ایران از هزاره سوم پ. م تا پایان شاهنشاهی هخامنشی در سده چهارم پ. م را در بر می‌گیرد. از زبان‌های ایرانی باستان چهار زبان آن شناخته شده‌است: زبان مادی، سکایی، اوستایی و پارسی باستان. از زبان مادی و سکایی که یکی در غرب ایران و منطقه فرمان‌روایی ماد و دیگری در شمال، از مرزهای چین تا دریای سیاه، از جمله بین اقوام پارت و ساکنان سغد، رایج بوده، تنها کلمات و عباراتی در آثار دیگران برجای مانده‌است. اما از زبان‌های اوِستایی و پارسی باستان مدارک بسیار در دست است. زبان اوِستایی، گویش مردم اطراف دریاچه هامون در سیستان بودهTemplate:مدرک و زرتشت کتاب خود را به این زبان نوشته‌است.

پارسی باستان زبان مادری و زبان میهن اصلی خانواده و دودمان هخامنشی بوده‌است. نخستین شواهد نوشتاری از این زبان، سنگ‌نبشته بیستون است که تاریخ آن به قرن ششم پیش از میلاد برمی گردد. درهمین زمان زبان‌های دیگر ایرانی باستان نیز وجود داشته که پا به پای چهار زبان مهم دوران باستان مراحل تکاملی را می‌پیموده‌است، مانند زبان‌های بلخی، سغدی، زبان پارتی و خوارزمی.

زبان‌های ایرانی به سه دسته تقسیم می‌شوند:

  1. زبان‌های ایرانی باستان
  2. زبان‌های ایرانی میانه
  3. زبان‌های ایرانی نو (شرقی و غربی)[10]

این دسته‌بندی مطلقاً از لحاظ زمانی نیست، بلکه از نظر زبان‌شناسی هم هست.

ایرانی باستان

زبان نیاایرانی نیای مستقیم این دسته از زبان‌های ایرانی است.

از جمله زبان‌های این دسته عبارت‌اند از زبان‌های اوستایی (که تنها از طریق متون اوستا به ما رسیده‌است)، فارسی باستان (که بیشتر از طریق کتیبه‌های هخامنشی به ما رسیده‌است)، سکایی باستان، و مادی (که فقط چند واژهٔ آن، آن هم از طریق چند وام‌واژه در فارسی باستان و چند واژهٔ ذکر شده در منابع یونانی و میان‌رودانی به دست ما رسیده‌است).

ایرانی میانه

Template:اصلی زبان‌های ایرانی میانه به دو گروه تقسیم می‌شوند:

  1. گروه ایرانی میانه غربی، شامل پارتی (یا پهلوی اشکانی) و پارسی میانه (یا پهلوی)
  2. گروه ایرانی میانه شرقی، شامل سغدی، سکایی (یا ختنی)، خوارزمی و باختری (یا بلخی)

ایرانی نو

بندانگشتی|250px|نقشه مناطقی که زبان مادری اکثریت مردم آنجا یکی از زبان‌های ایرانی است. بندانگشتی|250px|منطفه گستردگی و نفوذ زبان‌های ایرانی به تحقیق دانشمندان آلمانی [[پرونده:Tajiks of Uzbekistan.PNG|بندانگشتی|250px|سرزمین‌های فارسی‌زبان ازبکستان]]

زبان‌های ایرانی نو به دو دسته بخش می‌شوند:

  1. شرقی
  2. غربی

زبان‌های ایرانی نو با این که در ایران، افغانستان و تاجیکستان متمرکز شده‌اند اما گستره جغرافیایی بسیار وسیع‌تری را در بر می‌گیرند شامل مناطقی در قفقاز، آسیای میانه، ترکستان چین، پامیر، ترکیه، سوریه، عراق و شبه قاره هند.

زبان‌های ایرانی‌تبار شرقی

Template:اصلی دسته شرقی زبان‌های ایرانی نو که اغلب در کشورهای افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، روسیه و گرجستان رایج‌اند یه چند گروه تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

زبان‌های ایرانی‌تبار غربی

Template:نوشتار اصلی زبان‌های ایرانی‌تبار غربی به دو گروه شمال غربی و جنوب غربی دسته‌بندی می‌شوند. این زبان‌ها غالبا بازمانده زبان‌های پارسی باستان، پارسی میانه، پهلوی اشکانی، آذری باستان، دری زرتشتی هستند.

گروه شمال غربی:


گروه جنوب غربی:

رسم‌الخط

زبان‌های ایرانی دارای رسم‌الخط‌های گوناگون هستند. از جمله خط میخی (در مورد پارسی باستان)؛ خط آرامی (در مورد نخستین کتیبه‌های پارسی میانه، پارتی، سغدی، و خوارزمی)؛ دو نوع خط سریانی، سطرنجیلی (در مورد پارسی میانه، پارتی، باختری، سغدی و فارسی نو) و نستوری (سغدی مسیحی و فارسی نو)؛ خط عبری (در مورد فارسی نو و لهجه‌های محلی)؛ خط عربی (در مورد فارسی نو، خوارزمی، کُردی، پشتو و بلوچی)؛ خط براهمی (در مورد خُتَنی، تُمْشُقی و سغدی)؛ خط یونانی (در مورد آذری (باختری))؛ خط سیریلیک (در مورد اُسِتی و تاجیکی) و خط لاتین (در مورد آذری، کُردی، اُسِتی و زازاکی).[11]

زبان‌های ایرانی در ایران امروز

Template:اصلی [[پرونده:Caspian lang..svg|بندانگشتی|244x244پیکسل|نواحی کاسپی‌زبان (گیلکی، زبان مازندرانی، تالشی و تاتی)]]

اتنولوگ

اتنولوگ جمعیت فارسی زبانان ایران در سال ۲۰۱۶ را ۵۰ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر یعنی بیش از ۶۲ درصد می‌داند.[12][13] اِتنولوگ Template:انگلیسی از معتبرترین دانشنامه‌های موجود در جهان است که داده‌های آماری از تعداد گویشوران زبان‌های مختلف را به صورت اینترنتی منتشر می‌کند.

جمعیت گویشوران زبان‌های ایرانی و غیرایرانی

جمعیت ایران در پایان سال ۲۰۱۶ میلادی، طبق تخمین‌های متفاوت بین ۷۹ تا ۸۱ میلیون نفر بوده‌است. اتنولوگ جمعیت گویشوران زبان‌های مختلف در ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی را به ترتیب زیر بیان کرده‌است. به این نکته توجه شود که بین قومیت و گویشور تفاوت وجود دارد و برای نمونه میزان جمعیت آذری زبانان در جدول لحاظ شده‌است در حالی که جمعیت آذری تباران اندکی بیش تر است.[12] بیش از ۸۱ درصد مردم ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی به یکی از زبان‌های ایرانی سخن می‌گویند.

ردیف نام جمعیت(۲۰۱۶) درصد از کل جمعیت ایران(۲۰۱۶)
زبان‌های ایرانی
۱ زبان فارسی ۵۰٬۴۰۰٬۰۰۰ ۶۲٫۷۴
۲ زبان کردی ۵٬۵۹۰٬۰۰۰ ۶٫۹۵
۳ زبان لری ۱٬۷۰۰٬۰۰۰ ۲٫۱۱
۴ زبان گیلکی ۲٬۴۰۰٬۰۰۰ ۲٫۹۸
۵ زبان مازندرانی ۲٬۳۴۰٬۰۰۰ ۲٫۹۱
۶ زبان بلوچی ۱٬۹۲۰٬۰۰۰ ۲٫۳۹
۷ زبان لکی ۱٬۰۰۰٬۰۰۰ ۱٫۲۴
۸ زبان تاتی و زبان تالشی ۴۰۰٬۰۰۰ ۰٫۴۹
۹ سایر زبان‌های ایرانی محدود ۰٫۰۴
کل زبان‌های ایرانی ۶۵٬۷۵۰٬۰۰۰ ۸۱٫۴۵
زبان‌های غیرایرانی
۱ زبان ترکی آذربایجانی ۱۰٬۹۰۰٬۰۰۰ ۱۳٫۵۷
۲ زبان ترکمنی ۷۹۰٬۰۰۰ ۰٫۹۸
۳ زبان ترکی خراسانی ۸۸۶٬۰۰۰ ۱٫۱۰
۴ زبان ترکی قشقایی ۹۵۹٬۰۰۰ ۱٫۱۹
۵ زبان عربی ۱٬۳۲۰٬۰۰۰ ۱٫۶۴
۶ زبان ارمنی ۱۰۰٬۰۰۰ ۰٫۱۲
۷ زبان آشوری ۱۵٬۰۰۰ ۰٫۰۲
۸ سایر زبان‌های غیر ایرانی محدود ۰٫۰۲
کل زبان‌های غیرایرانی ۱۴٬۹۷۰٬۰۰۰ ۱۸٫۵۵
کل تجمیعی کل زبان‌های رایج در ایران ۸۰٬۷۲۰٬۰۰۰ ۱۰۰

جدول زبان‌های ایرانی

Template:زبانهای ایرانی

جستارهای وابسته

منابع

Template:پانویس

پیوند به بیرون

Template:زبان‌های ایرانی Template:ایرانی زبان Template:کشورهای پارسی زبان Template:موضوعات ایران Template:آریایی‌ها Template:هندواروپایی‌ها Template:زبان‌های پاکستان

رده:زبان‌های ایرانی رده:زبان‌های هندواروپایی رده:زبان‌های هندوایرانی

رده:مردمان ایرانی‌تبار
  1. ↑ https://web.archive.org/web/20200621101217/http://uupload.ir/files/oohc_0.jpg
  2. ↑ https://www.isna.ir/news/92111107050/سرنوشت-زبان-های-ایرانی-از-هخامنشیان-تا-امروز
  3. ↑ اشمیت، رودیگر: راهنمای زبان‌های ایرانی (جلد دوم)، تهران: انتشارات ققنوس، ص ۴۰۹
  4. ↑ Windfuhr, Gernot. The Iranian languages. Routledge Taylor and Francis Group. http://www.routledge.com/books/details/9780700711314/. 
  5. ↑ Windfuhr, Gernot. The Iranian Languages. Routledge. 2009. p. 418.
  6. ↑ Sandra Mackey , “The reckoning: Iraq and the legacy of Saddam”, W.W. Norton and Company, 2002. Excerpt from pg 350: “As much as 25% of Turkey is Kurdish. ”
  7. ↑ Template:یادکرد وب
  8. ↑ Template:یادکرد کتاب
  9. ↑ Edwin Francis Bryant; Laurie L. Patton (2005). The Indo-Aryan Controversy: Evidence and Inference in Indian History. Routledge. pp. 246–247. ISBN 978-0-7007-1463-6. https://books.google.com/books?id=fHYnGde4BS4C. 
  10. ↑ محسنی، محمدرضا1392: "پان‌ترکسیم، ایران و آذربایجان"، چاپ دوم، نشر سمرقند، ص 130-131
  11. ↑ دانشنامه ایرانیکا، سرواژهٔ IRAN vi, (3) Writing Systems
  12. ↑ 12.0 12.1 https://www.ethnologue.com/country/IR/languages
  13. ↑ https://www.ethnologue.com/language/pes
Retrieved from "http://en.wikialpha.org/mediawiki/index.php?title=Iranian&oldid=295363"